SENET NASIL DOLDURULUR?

Bu yazımızda, bizlere vatandaşlardan sıklıkla gelen "Senet nedir?", "Senet nasıl doldurulur?", "Senedin geçerli olması için hangi unsurları barındırması gerekir?", "Senet hangi durumlarda kambiyo senedi vasfını kaybeder?", "Senede dayalı alacak nasıl tahsil edilir?" sorularını cevaplayacağız.

Kambiyo Senedi Nedir?

Kambiyo işlemi para ya da para yerine geçen evrakların değiştirilmesi işlemidir. Kambiyo senedi ise bu işlemin gerçekleştirilmesine yarayan kıymetli evrak vasfındaki belgelerdir.

Kambiyo senetleri işlem kolaylığı sağlaması bakımından ticari hayatta çokça kullanılmaktadır. Zira alacağın vadeye bağlı olduğu borç ilişkilerinde de alacağın taahhüt altına alınmasını sağlamaktadır. Bununla birlikte hukukumuzda kambiyo senedine bağlı bir alacağın tahsili de senede bağlanmamış alacaklara göre daha kolaydır. Ancak hukuken bu kolaylıktan yararlanabilmek için kambiyo senedinin zorunlu unsurlarını kaybetmemesi, kanunlarla ve Yargıtay kararlarıyla belirlenmiş kurallara bağlı kalınarak doldurulması elzemdir. Herhangi bir unsurun eksik ya da yanlış olması halinde senedin, kambiyo senedi vasfını yitireceğini açıkça söyleyebiliriz.

Hukukumuzda üç adet kambiyo senedi vasfına haiz belge vardır. Bunlar bono, poliçe ve çektir. Bugünkü yazımızda Türk Ticaret hayatında en sık kullanılan kambiyo senedi olan bonodan bahsedeceğiz.

Bono Nedir?

Bono ya da emre muharrer senet, üzerinde yazılı belli bir tutarda paranın, senet lehtarına ya da onun emrine kayıtsız şartsız ödeneceğine dair taahhüdü içeren bir kambiyo senedidir. Kambiyo senedinin, bono olarak kabul edilebilmesi için belirli unsurları taşıması gerekmektedir.

Türk Ticaret Kanunu'nda bonoya has 4 madde düzenlenmiştir. Bunlar 776-779. maddelerdir. Bununla birlikte 778. maddede, TTK'da düzenlenmiş poliçeye ilişkin hükümlerin, bononun niteliğine aykırı düşmedikçe bono için de uygulanacağı belirtilmiştir.

Boş Bono Örneği

Yukarıda örneği verilen boş bononun herhangi bir kırtasiyeden temin edilmesi ya da elle, bilgisayar yazısıyla düzenlenmesi mümkündür. Bononuzun aşağıda anlatacağımız zorunlu unsurları içermesi yeterli olup, birebir aynı şekilde olması şart değildir.

Kambiyo Senedinde Bulunması Zorunlu Unsurlar Nelerdir?

Türk Ticaret Kanunu'nun 776. maddesinde bonoda bulunması gereken unsurlar tek tek belirtilmiştir.

TTK 776 - (1) Bono veya emre yazılı senet;

a) Senet metninde “bono” veya “emre yazılı senet” kelimesini ve senet Türkçe’ den başka bir dille yazılmışsa, o dilde bono veya emre yazılı senet karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,

b) Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödemek vaadini,

c) Vadeyi,

d) Ödeme yerini,

e) Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adını,

f) Düzenlenme tarihini ve yerini,

g) Düzenleyenin imzasını,

içerir.

1. "Bono" veya "Emre yazılı senet" İfadesi

Geçerli bir bonodan bahsedebilmemiz için, bono metni içerisinde "bono" veya "emre yazılı senet" yahut "emre muharrer senet" ifadelerinden birinin geçmesi gerekmektedir. Bu ifadelerin senet metni içerisinde olmayıp bağımsız olarak sayfanın başında, sonunda ya da metin dışında olması halinde senedin geçersiz olmasına sebep olabilir. Elinizdeki bonoya göre uzman bir avukattan danışma almanız faydalı olacaktır.

Bir bonoda, bulunması gereken zorunlu unsurların tamamı mevcut olsa dahi; senet metninde bono ya da emre yazılı senet kelimesi geçmiyorsa, bu durumda düzenlenen senet kambiyo niteliğine haiz olamayacaktır. Düzenlenen bu senet, ancak emre yazılı ödeme vaadi söz konusu olabilecektir. Emre yazılı ödeme vaadine de bonoya ilişkin hükümler uygulanır. Ancak emre yazılı ödeme vaadine dayanılarak kambiyo takibi yapılamaz.

2. Kayıtsız ve Şartsız Belirli Bir Bedeli Ödeme Vaadi

Senet metni kayıtsız şartsız ödeme yapılacağı beyanını içermelidir. Senedin dayanağı olan borç ilişkisine ya da herhangi bir duruma ilişkin şart konulması senedin geçersiz olmasına sebebiyet verecektir. Örnek vermek gerekirse "mallar teslim alındığında ödeme yapılacaktır" gibi bir şart bononun kambiyo senedi vasfını yitirmesine sebep olacaktır.

Bununla birlikte ödeme vaadinin net belirlenmiş bir para borcuna ilişkin olması gerekir. Altın, gümüş ya da para dışında başkaca ödeme aracıyla ödeme yapılacağına ilişkin verilmiş vaat bonoyu geçersiz kılacaktır. Bonodaki bedelin alternatifli gösterilmesi halinde de bononun geçersiz sayılacağını açıkça söyleyebiliriz. Örneğin "15.000 Türk Lirası ya da 10.000 ABD Doları" şeklinde bedel belirlenmesi halinde bono geçersiz olacaktır. Ancak bononun yabancı para birimiyle düzenlenmesinin önünde bir engel bulunmamaktadır.

Bonoda bedel, hem yazıyla hem de sayıyla yazılmış ve ikisi arasında fark varsa yazıyla yazılmış bedel geçerli sayılacaktır. Bedel sadece yazıyla ya da sayıyla iki farklı yerde yazılmış ve bedeller arasında fark varsa en az bedel geçerli olacaktır.

3. Kime veya Kimin Emrine Ödenecek İse Onun Adı (Lehtar)

Bono kime ya da kimin emrine ödenecekse o kişinin ad ve soyadının, tüzel kişilerde ticaret unvanının bonoda yazması geçerlilik koşuludur. Zira Bonoda lehtarın belirtilmesi, hak sahibinin (meşru hâmilin) saptanmasında rol oynar. Bononun lehtar belirtilmeksizin düzenlenmesinin önünde bir engel bulunmamaktadır. Bununla birlikte bononun kambiyo senedi vasfında olabilmesi için lehtarı boş bırakılmış senedin en geç tedavüle çıkarılıncaya kadar lehtar kısmının doldurulması gerekmektedir. Lehtar kısmı boş şekilde tedavüle çıkarılmış bir bononun kambiyo senedi vasfında olmayacağı açıkça söylenebilir.

Lehtarın gerçek kişi olması halinde, kişinin ad ve soyadının tam olarak yazılması gerekmektedir. Bununla birlikte bonoda lehtar tüzel kişi de olabilir. Tüzel kişi olması halinde ticaret şirketlerinde ticaret unvanının, derneklerde adın tam olarak yazılması elzemdir. Yargıtay kararlarında, ticaret unvanının tam yazılmaması halinde ciro zincirinden şirket unvanının tam olarak anlaşılabilmesi halinde bononun kambiyo senedi vasfına haiz olacağını belirtmiştir. Bununla birlikte risk alınmaması adına ticaret unvanının tam ve eksiksiz yazılması tarafımızca önerilmektedir.

Lehtar konusunda dikkat edilmesi gereken bir diğer husus tüzel kişilerde, tüzel kişiliğin kazanılmış olmasıdır. Hukukumuza göre adi şirketlerin tüzel kişiliği bulunmamaktadır. Ancak Yazılıtaşlar Hukuk ailesi olarak bizim de sıklıkla gözlemlediğimiz durumlardan biri, bonolarda lehtar kısmına adi şirket ortaklığının ya da firma isimlerinin yazılmasıdır. Bu durumda düzenlenen senet bono vasfında olmayacaktır. Eğer senette hem “firma ismi” ve hem de “firma sahibi gerçek kişinin ad ve soyadı” -“Metin Koçer-Efe Pazarlama”, “C.N. Çalışkan-Osmanlı Mefruşat” şeklinde- birlikte gösterilmişse, bu senet bono niteliğini taşır. Ancak hemen belirtelim ki; senedin “lehtar” bölümünde belirtilen “firma” isminin yanında yer alan gerçek kişinin ad ve soyadının, aynı anda yazılmış olması gerekir.

Bononun “lehtar” hanesinde “hamiline” şeklindeki belirtme, yasaya aykırı olup, bu şekilde düzenlenmiş olan senet, bono niteliğini taşımaz.

4. Düzenleme Tarihi

Düzenlenme tarihi bulunmayan senet “bono” niteliğini taşımaz. Düzenlenme tarihinin senede “gün”, “ay” ve “yıl” olarak atılması gerekir. Bu tarih kalemle, daktilo makinesi ile ya da kaşe (damga) ile atılabilir. Tarih yazıyla veya rakamla ifade edilebilir. Bununla birlikte tarihin senedin neresine atılacağı açıkça kanunla belirlenmediğinden senet sayfasının herhangi bir yerine atılması mümkündür.

Düzenleme tarihinin takvimde yer almayan bir tarih olarak, örneğin "30 Şubat", "31 Şubat" gibi belirlenmesi halinde, düzenleme tarihinin belirtilen ayın son günü olarak kabul edilmesi gerekmektedir.

Düzenleme tarihi bakımından dikkat edilmesi gereken bir diğer husus düzenleme tarihinin vade tarihinden sonraki bir gün olmamasıdır. Düzenleme tarihi ile vade aynı gün olabilir. Ancak düzenleme tarihinin vadeden sonraki bir tarih olması halinde senedin bono vasfında olmayacağını açıkça söyleyebiliriz.

5. Düzenleyenin İmzası (Keşidecinin İmzası)

Bonoyu düzenleyen kişinin bonoyu kendi el yazısı ile imzalaması geçerlilik şartıdır. Keşidecinin kaşesinin basılmış olması, parmak izinin olması ya da elektronik imza ile bononun imzalanması halinde senet kambiyo senedi vasfında olmayacaktır. Bununla birlikte keşidecinin adının ve soyadının yazılması zorunlu değildir. Yine keşidecinin adresinin yazılması da geçerlilik şartı değildir.

Bonoda keşideci tarafından atılmış tek imza yeterlidir. Ayrıca açığa ikinci bir imza atılması mecburiyeti bulunmamaktadır.

Ticari şirketlerde senet düzenlenmesi için vekile veya ticari vekile açıkça yetki verilmesi gerekmektedir. Ancak ticari mümessilin şirket adına kambiyo senedi düzenlemesi için açıkça yetki verilmesi zorunlu değildir. Tüzel kişi adına bonoyu düzenleyen kişinin şirket kaşesinin üzerine attığı imzanın yanında bir de açığa imza atması halinde, kendisinin de senede konu borçtan şahsen avalist sıfatıyla sorumlu olacağı söylenebilir.

Gözü görmeyen ya da okuma yazma bilmeyen şahıslarca kambiyo senedi düzenlenmesi mümkün değildir. Bu kişilerin kambiyo senedi düzenlemek için bir üçüncü kişiye vekalet vermeleri gerekmektedir.

Bonoda Bulunabilecek Alternatif Unsurlar

Bonoda bulunacak alternatif unsurlar, bulunması halinde daha doğru olabilecek ancak bulunmaması halinde de başka unsurlarla yeri doldurulabilecek unsurlardır. Ancak yerini alacak unsurlar da senette bulunmuyorsa, senet bono vasfında sayılmaz.

Türk Ticaret Kanunu'nun 777. maddesinde alternatifli unsurlar ve yazılmaması halinde senedin nasıl işlem göreceği hususları düzenlenmiştir.

TTK 777 - (1) İkinci ilâ dördüncü fıkralarda yazılı hâller saklı kalmak üzere, 776 ncı maddede gösterilen unsurlardan birini içermeyen bir senet bono sayılmaz.

(2) Vadesi gösterilmemiş olan bono, görüldüğünde ödenmesi şart olan bir bono sayılır.

(3) Açıklık bulunmadığı takdirde senedin düzenlendiği yer, ödeme yeri ve aynı zamanda düzenleyenin yerleşim yeri sayılır.

(4) Düzenlendiği yer gösterilmeyen bir bono, düzenleyenin adının yanında yazılı olan yerde düzenlenmiş sayılır.

1. Düzenleme Yeri

Bono da düzenleme yerinin yazılması gerekmektedir. Düzenleme yeri bonoya ilişkin herhangi bir uyuşmazlık çıktığında hangi yer mahkemelerinin yetkili olacağını belirlemeye yaramaktadır. Bu sebeple düzenleme yerinin -kent, ilçe, bucak, köy gibi- bir idari birimi belirtir şekilde ifade edilmesi yeterli olup ayrıca tam adres gösterilmesi gerekmemektedir. Senette sadece mahalle (ve sokak) adının yazılmış olması halinde ise bu yer “idari bir birim” olarak kabul edilemeyeceğinden, “düzenlenme yeri” belirtilmiş sayılmaz ve bunun sonucu olarak da senet “bono” niteliğini taşımaz. Düzenleme yerinin senette herhangi bir yere yazılması yeterlidir, belirli bir yeri bulunmamaktadır.

Bununla birlikte belirtilen idari birimin kısaltma yapılarak yazılması halinde Yargıtay, kısaltmanın hiçbir duraksamaya yer vermeyecek şekilde anlaşılır olması halinde kabul edilmesi gerektiği yönünde karar kurmuştur. Buna göre "İst.", "Ank." gibi herkesçe anlaşılabilen kısaltmalar kabul edilirken; -“Trb.”, “K. Eli”, “Esk”, “S. Hisar”, “İzm.”, “Ant.”, “K. Paşa”, “Eskiphir”, “DZC.”, “S.Dağı”, “İSAT”, “İSK.”, “Gir.”, “A.F.Paşa”, “Band” gibi kısaltmaların kabul edilmeyeceğine karar verilmiştir.

Kanunda da açıkça belirtildiği üzere senette düzenleme yeri yazılmamışsa bonoyu düzenleyenin adresi düzenleme yeri sayılır. Ancak senette düzenleyenin adresi de yer almıyorsa senet bono vasfında olmayacaktır.

2. Ödeme Yeri

Bonoda ödeme yeri açıkça gösterilmelidir. “Ödeme yeri” olarak -kent, ilçe, bucak, köy gibi- idari birim adının yazılması yeterli olup, ayrıca adres gösterilmesi zorunlu değildir. Eğer, “ödeme yeri” gösterilmemişse, “düzenlenme yeri” ödeme yeri sayılır. “Düzenlenme yeri” de gösterilmemişse, “senedi düzenleyenin adının yanında yazılı yer hem düzenlenme yeri ve hem de ödeme yeri sayılır. Senedi düzenleyenin adının yanında da herhangi bir yer yazılı değilse, senet “bono” niteliğini taşımaz, “Adi senet” sayılır.

Bonoya İsteğe Bağlı Eklenebilecek Unsurlar

Bonoda bulunması isteğe bağlı unsurlar, bulunmaması halinde senedin geçerliliğine etkisi olmayan ancak yazılması halinde senede ilişkin değişikliklere sebebiyet verecek unsurlardır. Senede eklenebilecek birçok unsur bulunsa da tarafımızca en önemli olanlarına değinilecektir.

1. Vade

Türk Ticaret Kanunu'nun 778. maddesi gereğince bononun niteliğine aykırı düşmedikçe vadeye ilişkin 703 ila 707 madde hükümleri bonolar hakkında da geçerli olacaktır. Buna göre bonodaki vade dört şekilde düzenlenebilir. Vade;

Görüldüğünde,
Görüldükten belirli bir süre sonra,
Düzenlenme gününden belirli bir süre sonra,
Belirli bir günde, ödenmek üzere düzenlenebilir.

Bu durumda vadenin "30 gün" gibi süre belirtilerek, "01.05.2024" gibi tarih belirtilerek belirlenmesi mümkün olmakla birlikte boş bırakılması da mümkündür. Vade tarihinin boş bırakılması halinde senet görüldüğünde ödenecek senet olarak kabul edilmelidir.

Bonodaki vadeye ilişkin olarak dikkat edilmesi gereken hususlar;

vadenin düzenleme tarihinden önce olmaması
bonoda iki farklı vade tarihinin yer almaması

Bu iki hususa aykırılık halinde senet kambiyo senedi vasfında olmayacaktır.

Bununla birlikte bonoda vade belirtilmemişse görüldüğünde ödenecek bono kabul edildiğinden, bononun düzenleme tarihinden itibaren 1 yıl içerisinde borçluya ibrazı gerekmektedir. Aksi takdirde senede ilişkin kambiyo takibi yapılması mümkün olmayacaktır.

2. Bedel Kaydı

Keşideci ile lehtar arasındaki ilişkiye bedel ilişkisi denilir. Bu ilişki konusunda senede, “bedeli malen alınmıştır”, “bedeli nakden alınmıştır” vb. şeklinde kayıt konabilir. Ancak, böyle bir kaydı içermeyen senet de “bono” niteliğini taşır.

Uygulamada “bedel kaydı” özellikle borçlular tarafından “senedin karşılıksız olduğu (kaldığı)”, “hatır senedi olduğu” iddiaları ile açılan olumsuz tespit davalarında önem taşır.

3. Yetki Kaydı

Bonolarda yetki kaydı isteğe bağlı eklenebilen kayıtlardır. Bonodaki yetki kaydı da yetki sözleşmesi niteliğindedir. Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 17. maddesinde yetki sözleşmesi düzenlemiştir.

HMK 17 - Tacirler veya kamu tüzel kişileri, aralarında doğmuş veya doğabilecek bir uyuşmazlık hakkında, bir veya birden fazla mahkemeyi sözleşmeyle yetkili kılabilirler. Taraflarca aksi kararlaştırılmadıkça dava sadece sözleşmeyle belirlenen bu mahkemelerde açılır.

Kanun maddesine göre, yetki sözleşmesi tacirler ve kamu tüzel kişileri tarafından yapılabilmektedir. Bononun her iki tarafı da tacir yahut kamu tüzel kişisi ise konulan yetki kaydı tarafları bağlayacaktır. Bununla birlikte tarafların her ikisi de tacir ya da kamu tüzel kişisi değilse konulan yetki kaydı bonoyu geçersiz kılmayacaktır. Bu durumda alacaklı yetki kaydına tabi olarak kanun yoluna başvurduğunda, borçlunun yetkiye itiraz etme hakkı olacaktır. Ancak borçlu yetkiye ilişkin bir itirazda bulunmazsa mahkeme ya da icra dairesi yetkili hale gelecektir.

Dolu Bono Örneği

Yukarıda doldurulmuş bono örneği verilmiştir. Tarafımızca örnek olması açısından doldurulmuş olup, bono doldurulması halinde alanında uzman bir avukattan danışmanlık almanız faydalı olacaktır.

Konuya İlişkin Youtube Videomuzu İzleyebilirsiniz!

Bononun geçerli olup olmadığı hususunda somut olaya göre değerlendirme yapmak gerekmektedir. Bonoya ilişkin herhangi bir olumsuzluk yaşamamak adına düzenlemeden önce de alanında uzman bir avukattan danışmanlık alınması faydalı olacaktır. Kambiyo senetlerine ilişkin alacak takibi kendine has kurallar barındırmaktadır. Alacağın tahsili konusunda yine alanında uzman bir avukatla çalışmanız hak ve zaman kaybına uğramamanız açısından elzemdir.

Yazılıtaşlar Avukatlık & Danışmanlık