EL ATMANIN ÖNLENMESİ DAVASI (MÜDAHALENİN MEN'İ)

El atmanın önlenmesi diğer adıyla müdahalenin men'i davası, bir mal varlığı üzerinde ayni hak sahibi (mülkiyet, irtifak, rehin, taşınmaz yükü) olan kişi ya da kişilerin bu taşınmaza ilişkin hakkının hukuksuz olarak gerçek ya da tüzel kişilerce kısıtlanması halinde açacağı ve mahkemeden bu kısıtlanmanın önlenmesinin talep edildiği davadır.

El atmanın önlenmesi ile eşya üzerindeki hakları kısıtlanan hak sahibinin, haklarını eskisi gibi kullanabilmesi amaçlanmaktadır. El atmanın önlenmesi davası Türk Medeni Kanununda aşağıdaki gibi düzenlenmiştir.

Mülkiyet hakkının içeriği Madde 683- Bir şeye malik olan kimse, hukuk düzeninin sınırları içinde, o şey üzerinde dilediği gibi kullanma, yararlanma ve tasarrufta bulunma yetkisine sahiptir. Malik, malını haksız olarak elinde bulunduran kimseye karşı istihkak davası açabileceği gibi, her türlü haksız elatmanın önlenmesini de dava edebilir.

El atmanın önlenmesi davasının ileri sürülebilmesi için belirli şartların mevcut olması gerekir.

El Atmanın Önlenmesi Davasının Şartları

1. Haksız Müdahalenin Varlığı

   
   

   El atmanın önlenmesi davası açılabilmesi için ilk şart hak sahibinin mal varlığına başka kişilerce müdahalede bulunulması ve müdahalenin hiçbir hakka yahut sözleşmeye, kanuna dayanmıyor olmasıdır. El atma doğrudan bir insan fiili ile yapılabileceği gibi dolaylı bir biçimde bir insanın yarattığı durum nedeniyle de gerçekleşebilir. Örneğin, bir taşınmaza kamyondan çöp dökmek doğrudan el atma, bir taşınmazın manzarasını kapatmak dolaylı el atma olarak kabul edilir.

   
   

   Ayni hak sahibinin malvarlığına yapılan el atma bir sözleşme, hak yahut kanuna dayanıyorsa haksız el atmanın varlığından bahsedilemeyecektir. Örneğin, kişinin evine daha önce hiçbir sözleşme ilişkisi kurulmamış şahısların yerleşerek yaşaması halinde haksız el atmadan bahsedilebilir. Ancak sözleşme sona ermiş olsa dahi kiracı, malikle yaptığı kira sözleşmesine binaen taşınmazda yaşamaya devam ediyorsa kiracıya karşı el atmanın önlenmesi davası açılması mümkün değildir.

   
   

2. Ayni Hak Sahibinin Davayı Açması

   
   

   Taşınır veya taşınmaz malda bir ayni hak olan mülkiyet hakkı sahibi veya sınırlı ayni hak (intifa hakkı, sükna hakkı, üst hakkı, geçit hakkı vb.) sahipleri haksız el atmalara karşı, el atmanın önlenmesi (müdahalenin men’i) davası açabilir. Ayrıca, bir hukuki ilişkiye dayanan şahsi hakkını ispatlayan kişisel hak sahibi de el atmanın önlenmesi davası açabilir. Örneğin, bir yeri mülkiyet hakkı sahibinden kiralayan kiracı, kiraladığı taşınmaz haksız bir şekilde işgal edildiğinde işgalciye karşı müdahalenin önlenmesi davası açabilir.

   
   

   Taşınmaz mallarda tapu sicilinde ayni hak sahibi olarak gözüken kimseler el atmanın önlenmesi davası açabilir. Taşınırlar açısından ise zilyetlik mülkiyet karinesi teşkil ettiğinden uygun bir şekilde ayni hak ispatlanmalıdır.

   
   

   Elbirliği mülkiyeti veya paylı mülkiyet hallerinde her ortak/paydaş el atmanın önlenmesi davası açabilir. Bu durumda el atmanın önlenmesi davası açan paydaşın payı oranında (veya örneğin ortağın miras hissesi oranında) değil, malın tümü hakkında el atmanın önlenmesi kararı verilmelidir (Y8HD-K.2021/5160).

   
   

3. Müdahalenin Devam Etmesi veya Tekrarlanacağı Tehlikesi Olması

   
   

   Müdahalenin meni davasını açabilmek için müdahale devam ediyor olmalıdır. Bitmiş olan saldırılara karşı bu dava açılamaz. Ancak müdahaleden kaynaklı zarar doğmuş ise tazminat talep edilebilir.

   
   

Müdahalenin Men'i Davası Zamanaşımı Süresi

El atmanın önlenmesi; haksız bir müdahale ile kişilerin taşınmazlarındaki mülkiyet hakkını ihlal eden durumun dava edilmesidir. Yani yapılan haksız müdahale hukuka aykırı bir fiil sayılmaktadır. Haksız olarak müdahale devam ettiği sürece kişiler el atmanın önlenmesi davası açabilir. Ancak bu haksız fiil sona erdikten sonra el atmanın önlenmesi davasının açılması mümkün değildir. Malik bu haksız müdahaleden haberdar olup bir şey demiyor olsa da davayı sonradan açabilir ancak yine aynı şekilde bu haksız eylem devam ediyor olmalıdır.

El Atmanın Önlenmesi Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme

Müdahalenin men'i davasında görevli mahkeme, ilgili kanun maddeleri gereğince asliye hukuk mahkemeleridir.

Yetkili mahkeme ise 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun yetki kurallarına göre belirlenecektir. El atma davasının konusu bir taşınmaz ise taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi yetkili olacaktır.

Müdahalenin Men'i Davası Taraflar

Elatmanın önlenmesi davasında, mülkiyet hakkına el atılan taşınır veya taşınmaz malın maliki veya şahsi hak sahibi kiracı davacı taraf olarak yer alır. Eşyaya haksız olarak elattığı iddia edilen kişi veya kişiler davalı tarafta yer alır. Paylı mülkiyete veya elbirliği mülkiyetine tabi taşınır veya taşınmaz mallarda her ortak/paydaş tek başına el atmanın önlenmesi davası açabilir.

Müdahalenin Men'i Davası İspat Yükü

El atmanın önlenmesi davasında, ispat yükü ayni/şahsi hak sahibi olan davacıdadır (TMK m. 6, 6100 sayılı HMK m.190/1). Davacı, ayni/şahsi hakkını ve bu ayni/şahsi hakkına haksız bir şekilde müdahale edildiğini ispatlamakla mükelleftir. Davalı taraf, ise ayni/şahsi hakka el atmadığını ispatlamakla yükümlüdür. Davalı taraf, ayni/şahsi hakka el attığını kabul ediyor ise bunun hukuki gerekçesini, yani el atmanın haksız olmadığını ispatlamalıdır.

Müdahalenin Men'i Davası Mahkeme Kararı

El atmanın önlenmesi davası sonucunda davalı, el atmayı sona erdirecek davranışları yapmaya veya el atmaya yol açacak davranışlardan kaçınmaya mahkûm edilir. El atmanın önlenmesi davasının amacı da, davalıyı yapmaya veya yapmamaya mahkûm eden hükmün icrası ile gerçekleşir.

Mahkeme Kararının İcra Edilebilmesi İçin Kesinleşmesi Gerekir Mi?

El atmanın önlenmesi kararının icra edilebilirlik durumunun ayrımı mülkiyetin kime ait olduğu hususunda uyuşmazlık olup olmamasına göre değişkenlik göstermektedir. El atmanın önlenmesi davası sonucunda mülkiyetin kime ait olduğu hususunda uyuşmazlık yok ise kararın icrası için kesinleşmesine gerek yoktur. Ancak mülkiyetin kime ait olduğu hususunda uyuşmazlık var ise kararın icrası için kesinleşmesinin beklenmesi gerekmektedir.

Elbirliği Mülkiyeti Halinde Müdahalenin Men'i Davası

Birlikte mülkiyetin türü olan elbirliği mülkiyeti kanun veya kanunda öngörülen sözleşmeler uyarınca doğan bir birlikte mülkiyet çeşididir. Elbirliği mülkiyetinde maliklerin belirlenmiş payları bulunmayıp malvarlığına ilişkin değerler maliklerin tümüne aittir. Bu açıdan maliklerin mülkiyeti mal varlığının tümüne yaygındır.

İşte bu durumda ortaklığa konu mal varlığı ile ilgili yönetim ve tasarruf işlemleri ancak oy birliği halinde gerçekleşebilecektir. Ancak elbirliği mülkiyetinde ortaklardan her biri ortaklığın mal varlığına ilişkin hakların korunmasını sağlamak için gerekli önlemleri alabilir. İşte bu halde elbirliği ile pay sahibi olan kimse ortaklığa konu mal varlığının korunması için diğer ortakların onayını almaksızın müdahalenin men’i davası açabilecektir. Bu halde dava sonucu verilecek karardan tüm ortaklar faydalanacaktır.

Yargıtay 8. Hukuk Dairesi'nin 2019/1899 E. ve 2020/4186 K. sayılı kararı;

"Davacı; davacı, davalı ve diğer dava dışı kişilerle birlikte elbirliği şeklinde ortak taşınmazları olduğunu, davalının ortak olan bu taşınmaz üzerine ev inşaatına başladığını, kendisinden izin almadığını, halen ev inşaatının devam ettiğini, bu konuda 2014/11 D.İş sayılı dosyası ile ihtiyati tedbir talebi üzerine mahallinde keşif yapıldığını, davalı tarafından başlatılan inşaatın halen devam ettiğini izah ederek davalının ortak taşınmaz üzerine yaptığı el atmanın önlenmesine ve inşaatın durdurularak yapılan kısmının kaldırılmasına karar verilmesini talep etmişti.

Dava konusu taşınmazın tapu kaydı incelendiğinde elbirliği mülkiyet hükümlerine tabi olduğu sabittir. Türk Medeni Yasası’nın 701 ila 703. maddeleri arasında elbirliği mülkiyetine ilişkin yasal düzenlemelere yer verilmiştir. Aynı Yasanın 702/4. maddesi “terekeyi temsil eden ortaklardan herbiri topluluğa giren hakların korunmasını sağlayabilir ve bu korumadan bütün ortaklar yararlanırlar ” hükmünü içermektedir. Bu kapsamda elbirliği mülkiyetinde paydaşlardan biri öteki paydaşların olurlarını almadan veya miras şirketine temsilci atanmadan tek başına taşınmaza müdahale eden kişi veya kişiler aleyhine elatmanın önlenmesi ve yıkım davası açabilir. Aynı Yasanın 702/2. maddesi hükmü gereği “Kanunda veya sözleşmede aksine bir hüküm bulunmadıkça, gerek yönetim, gerek tasarruf işlemleri için ortakların oy birliğiyle karar vermeleri gerekir”.

Somut olayda, davalı taraf taşınmazın tamamını değil, tapuda kendine düşen alan kadar kısmını kullanmakta ise de taşınmazın vasfı tapuda “fıstık bahçesi” olarak geçmekte iken söz konusu alana bina inşa edildiği tespit dosyası içeriğinden anlaşılmaktadır. Diğer bir ifadeyle davalı ortağın kullanımı taşınmazın vasfını değiştirecek niteliktedir. Elbirliği mülkiyet hükümleri gereği bu hususta ortakların oybirliğiyle karar vermeleri şarttır. Dosya kapsamından davacının rızası hilafına binanın inşa edildiği, Yasa’nın aradığı oybirliği şartının gerçekleşmediği sabittir. Mahkemece, davacının davasının kabulüne karar verilmesi gerekirken yazılı gerekçeyle reddi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir."

Paylı Mülkiyet Halinde Müdahalenin Meni Davası

Birlikte mülkiyetin diğer türü olan paylı mülkiyet maddi olarak bölünmüş olmayan bir malvarlığına ilişkin paydaşların belirli paylarla malik olması halidir. Elbirliği halinde mülkiyetin aksine burada ortakların payları bellidir. Bu nedenle her ortak kendi payına düşüne malvarlığı ile ilgili diğer paydaşların onayı olmaksızın tasarruf işlemlerinde bulunabilir. Paylı mülkiyette paydaş olan malik gerek ortaklığın mal varlığının tamamı ile ilgili gerekse kendi payıyla ilgili haksız bir el atmanın varlığı halinde el atmanın önlenmesi davası açabilir.

Kamulaştırmasız El Atmanın Önlenmesi Davası

İdare tarafından, herhangi bir kamulaştırma prosedürü işletilmeden taşınmazın kullanılması halinde kamulaştırmasız el atmadan söz edilir. Bu gibi hallerde, el atmanın önlenmesi davası açılabilir. Taraflardan birinin idare olmasına rağmen dava asliye hukuk mahkemesinde açılmalıdır.

16.5.1956 gün 1/6 sayılı Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararında belirtildiği üzere, usulü dairesinde verilmiş bir kamulaştırma kararı olmadan ve bedeli ödenmeden taşınmazına el konulan kimse, ilgili kamu tüzel kişisi aleyhine el atmanın önlenmesi davası açabileceği gibi, değer karşılığının verilmesini de isteyebilir. Kamulaştırmasız el koyma nedeniyle ister el atmanın önlenmesi davası isterse yer bedeli veya tazminat ya da ecrimisil davası açılmış olsun, davacının iddiasının araştırılması bilirkişi incelemesine bağlıdır (Ali Arcak- Edip Doğrusöz, Kamulaştırmasız Elkoyma, Ankara 1992, s. 55).

El Atmanın Önlenmesi Davasında Ek Talepler (Ecrimisil, Yıkım vb.)

El atmanın önlenmesi davası, haksız el atmaya son vermek amacıyla açılmaktadır. Bazı durumlarda haksız el atma ayrıca bir zarara da sebebiyet vermektedir. Şahsi veya ayni hak sahibi (mülkiyet hakkı, intifa hakkı, oturma hakkı vb) haksız el atma nedeniyle oluşan zararın da giderilmesini talep edebilir. Haksız el atma halinde zararın giderilmesi amacıyla şu taleplerde bulunulabilir:

• Şahsi veya ayni hak sahibi, haksız el atmadan dolayı zedelenmiş veya bozulmuş malın eski hale getirilmesini isteyebilir.

  
  

• Haksız müdahale edilen taşınmaz üzerinde muhdesat varsa, muhtesatın yıkımı (kal’i) veya kaldırılmasını talep edebilir. Örneğin, taşınmaz üzerinde haksız ve kötüniyetli bir şekilde bina inşa eden kişinin inşa ettiği bu bina muhtesat olarak kabul edildiği için, mülkiyet hakkı sahibi bu binanının yıkılmasını (kal’ini) talep edebilir.

  
  

• Şahsi veya ayni hak sahibi haksız işgale uğrayan mal için ecrimisil (haksız işgal tazminatı) talep edebilir.

  
  

El atmanın önlenmesi davasında, yukarıdaki hususlar ayni/şahsi hak sahibi tarafından talep edilmedikçe kendiliğinden karar veremez. Örneğin, mülkiyet hakkı sahibi el atmanın önlenmesi yanında, hem yıkım hem de ecrimisil talep ediyorsa dava dilekçesinde bu talepleri ayrı ayrı ileri sürmesi gerekir.

Yazılıtaş & Melendiz Hukuk ve Danışmanlık