DOLANDIRICILIK SUÇU NEDİR? - 2025

1. Giriş ve Kavramsal Tanım

“Dolandırıcılık” terimi Türk Dil Kurumu’na göre "tokatçılık, hile yapma, kandırma" anlamına gelmektedir. Ceza hukuku bağlamında ise bir kimsenin malvarlığına yönelik olarak, hileli davranışlarla o kişiyi aldatmak ve bu yolla fail veya başkası lehine haksız menfaat temin etmektir. Dolandırıcılık suçu, Türk Ceza Kanunu'nda (TCK) 157-159. maddeleri arasında düzenlenmiştir. 157. maddede suçu tanımı yapılmış, 158. maddede nitelikli halleri sayılmış, 159. madde ise alacağın tahsiline yönelik dolandırıcılık düzenlenmiştir.

2. Tarihsel Gelişim

Dolandırıcılık suçu, tarihsel olarak hırsızlık ve güveni kötüye kullanma gibi suçlardan türemiştir. Roma Hukuku'nda bu tür fiiller “furtum” kavramı altında değerlendirilmekteydi. Osmanlı Ceza Kanunnamesi'nde ve 1926 tarihli mülga Türk Ceza Kanunu’nda da yer almış; son olarak 5237 sayılı TCK ile sistematik bir yapı kazanmıştır.

3. Korunan Hukuki Değer

Bu suçla yalnızca mağdurun malvarlığı değil, aynı zamanda irade özgürlüğü ve güve duygusu da korunmaktadır. Dolandırıcılık, hileli davranışlarla bireyin karar verme yetisinin sakatlanması sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle mağdurun rızası var gibi görünse de bu rıza hukuken geçerli değildir çünkü hileyle elde edilmiştir.

4. Suçun Unsurları

a. Maddi Unsurlar

Fail: Herkes olabilir. Ancak bazı durumlarda failin niteliği suçun nitelikli halini oluşturmaktadır. (örneğin bir kamu görevlisi tarafından işlenmesi)

Mağdur: Algılama yeteneğine sahip gerçek kişiler olabilir; tüzel kişiler yalnızca “suçtan zarar gören” sıfatını taşımaktadır.

Hile: Suçun en temel unsurudur. Hileli davranış mağduru kandırabilecek yoğunlukta ve ustaca olmalıdır.

Netice: Mağdurun veya üçüncü bir kişinin zarara uğraması, failin ya da başkasının menfaat sağlaması gerekmektedir.

Nedensellik bağı: Hile ile zarar arasında illiyet bağı olmalıdır.

b. Manevi Unsurlar

Dolandırıcılık kasten işlenebilen bir suçtur. Fail, hileli davranışlarla karşısındaki kişiyi aldatmak ve bunun sonucunda bir menfaat sağlamak amacı taşımalıdır.

c. Hukuka Aykırılık

Hileli davranışın hukuk düzenine aykırı olması gerekir. Hukuka uygunluk nedenlerinden birinin (örneğin, hak arama) bulunması durumunda suç oluşmaz.

5. Cezaya Etki Eden Nedenler

Şahsi cezasızlık nedenleri: Fail ile mağdurun belli derecede yakınlık içinde olması gibi durumlar cezasızlık getirebilmektedir. (örneğin 1. derece akrabalık) İndirim nedenleri: Failin suçun ortaya çıkmasını kolaylaştırması veya mağdurun zararını telafi etmesi halinde cezada indirim uygulanabilmektedir.

Etkin pişmanlık: Özellikle soruşturma aşamasında zarar telafi edilirse cezada ciddi indirim

yapılabilmektedir.

6. Suçun Özel Görünüş Biçimleri

Teşebbüs: Dolandırıcılık suçuna teşebbüs mümkündür. Hileli davranış başlamış ancak netice gerçekleşmemişse teşebbüsten cezalandırma mümkün olmaktadır.

İştirak: Suç birden fazla kişi tarafından işlenebilir. Tüm katılımcıların hileli eylemi bilerek ve isteyerek desteklemesi gerekmektedir.

İçtima: Suç başka suçlarla birlikte işlenmişse (örneğin resmi belgede sahtecilik) içtima kuralları devreye girmektedir.

Gönüllü vazgeçme: Suç tamamlanmadan önce failin kendi iradesiyle vazgeçmesi halinde ceza verilmeyebilir.

7. Nitelikli Haller

TCK 158. madde, dolandırıcılık suçunun cezasını artıran nitelikli hallerini saymaktadır:

a) Dinî inanç ve duyguların istismar edilmesi suretiyle,

b) Kişinin içinde bulunduğu tehlikeli durum veya zor şartlardan yararlanmak suretiyle,

c) Kişinin algılama yeteneğinin zayıflığından yararlanmak suretiyle,

d) Kamu kurum ve kuruluşlarının, kamu meslek kuruluşlarının, siyasi parti, vakıf veya dernek tüzel kişiliklerinin araç olarak kullanılması suretiyle,

e) Kamu kurum ve kuruluşlarının zararına olarak,

f) Bilişim sistemlerinin, banka veya kredi kurumlarının araç olarak kullanılması suretiyle,

g) Basın ve yayın araçlarının sağladığı kolaylıktan yararlanmak suretiyle,

h) Tacir veya şirket yöneticisi olan ya da şirket adına hareket eden kişilerin ticari faaliyetleri sırasında; kooperatif yöneticilerinin kooperatifin faaliyeti kapsamında,

i) Serbest meslek sahibi kişiler tarafından, mesleklerinden dolayı kendilerine duyulan güvenin kötüye kullanılması suretiyle,

j) Banka veya diğer kredi kurumlarınca tahsis edilmemesi gereken bir kredinin açılmasını sağlamak maksadıyla,

k) Sigorta bedelini almak maksadıyla,

l) Kişinin, kendisini kamu görevlisi veya banka, sigorta ya da kredi kurumlarının çalışanı olarak tanıtması veya bu kurum ve kuruluşlarla ilişkili olduğunu söylemesi suretiyle.

Bu hallerde verilecek hapis cezası 3 yıldan 10 yıla kadar, ayrıca beş bin güne kadar adli para cezasıdır. Ancak, (e), (f), (j), (k) ve (l) bentlerinde sayılan hâllerde hapis cezasının alt sınırı dört yıldan, adli para cezasının miktarı suçtan elde edilen menfaatin iki katından az olamaz.

8. Hukuki İlişkiye Dayalı Alacağın Tahsili Amacıyla Dolandırıcılık (TCK 159)

Bu madde, alacaklı ile borçlu arasında mevcut olan hukuki ilişki çerçevesinde alacağın tahsili amacıyla dolandırıcılık suçunun işlenmesini düzenler. Cezası daha hafiftir ve şikâyete bağlıdır.

9. Yaptırımlar, Yargılama Usulü ve Uzlaştırma

Temel hal için ceza: 1 yıldan 5 yıla kadar hapis + adli para cezası

Nitelikli hal için ceza: 3 yıldan 10 yıla kadar hapis + adli para cezası

Yetkili mahkeme: Genellikle asliye ceza mahkemesi; nitelikli hallerde ağır ceza mahkemesi yetkilidir.

Uzlaştırma: Sadece temel hal (TCK 157) ve bazı şikâyete bağlı hallerde uzlaştırma mümkündür. Nitelikli dolandırıcılık uzlaştırmaya tabi değildir.

Yazılıtaş&Melendiz Hukuk ve Danışmanlık

Dipnot :

Makalemiz hazırlanırken Mert Gözübüyük'ün, Türk Ceza Kanunu Kapsamında Dolandırıcılık Suçu (Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale 2024) adlı yüksek lisans tezinden yardım alınmıştır.